Een perfecte community

Toen ik na het publiceren van mijn artikel over woonwijk ‘Kasbah’(1973) de uitnodiging kreeg om de Amersfoortse wijk ‘de Gesloten stad’ (1993), eveneens van architect Piet Blom (1934–1999) te bezoeken, moest ik niet lang nadenken. De afzender, architectuurfotograaf Dirk Verwoerd, beloofde me een wijk als de Kasbah, maar dan twintig jaar later ontworpen en ontdaan van alle kinderziektes. Nieuwsgierig geworden toog ik op een zaterdagochtend naar Amersfoort. Dát wilde ik wel eens zien…

Kasbah

Even terug naar Bloms Kasbah. Het bijzondere aan deze woonwijk is dat alle huizen zijn opgetild, tegen elkaar zijn geplakt en als een deken over een openbaar toegankelijke begane grond zijn gedrapeerd. Daarmee ontstond op de begane grond een soort overdekt plein, door Blom expres niet voorzien van functies omdat hij erop vertrouwde dat bewoners zelf de ruimte wel zouden invullen. Het was een radicaal experiment.

Het aanvankelijke enthousiasme verstomde al snel vanwege de optredende beheersproblemen. Juist de openbare begane grond bleek erg onveilig, de huizen boden te weinig privacy en vanwege de dubbelhoge woonverdiepingen rezen de stookkosten de pan uit. –Onderweg naar Amersfoort vraag ik me af hoe Blom juist uit de Kasbah een succesvol project heeft kunnen ontwikkelen.

 

links: Kasbah, Hengelo, rechts: de Gesloten stad, Amersfoort.

Gesloten stad

Net als de Kasbah is het even zoeken naar de Gesloten stad. De wijk ligt als een ingetogen enclave in de schreeuwerige jaren ’90 uitbreidingswijk ‘Kattenbroek’, een heel stuk fietsen van het Amersfoortse stadscentrum. En ook de Gesloten stad doet in eerste aanblik wat gewoontjes aan. Huizen met witte baksteengevels en schuine kappen zijn dicht tegen elkaar aangebouwd. Sommige delen zijn opgetild en overbruggen een binnenstraat.

Bij het betreden van de wijk overvalt een gevoel van knusheid. De drie verdiepingen hoge huizen zijn als een kring geordend rond een binnenterrein dat doet denken aan een dorpsbrink. Omdat alle huizen met elkaar zijn versmolten is het niet duidelijk waar het ene huis start en het andere stopt. Het versterkt het gevoel een community te betreden.

Een eerste belangrijk verschil met de Kasbah, is dat de huizen hier een voet aan de grond hebben gekregen. Terwijl in de Kasbah nauwelijks contact is tussen begane grond en de erboven zwevende huizen, hebben alle huizen van de Gesloten stad een woningtoegang met hoge glaspui ernaast, waardoor direct contact is tussen de binnen en buiten. Het project is dus minder radicaal, maar gezien het veel betere gebruik van de tuintjes en terrassen tussen de woningen, is dat eerder een pluspunt.

  

Woning

Dirk woont in een huis in het midden van de wijk. Na het beklimmen van een trap van een halve verdiepingshoogte kom je binnen en ervaar je een overweldigende ruimtelijkheid. Recht voor je is de eetkeuken, met om de hoek het keukenblok, even links daarvan is een vide en een dubbelhoge pui met uitzicht op de tuin, nog verder naar links kijk je naar een gigantische woonkamer met licht van opzij.

Vooral deze woonkamer, eigenlijk naast de rest van het huis is spectaculair. Blom heeft als het ware de woonkamer uit een conventioneel huis geknipt en weer langszij, zwevend boven de toegangsstraat, vastgeplakt. Het levert een uitzonderlijk ruimtelijke, slechts door een kleine trap onderbroken woonverdieping op. Echt een vondst.

 

Zes interieurs in twee uur

Nog voordat ik een slok van de aangeboden koffie heb genomen, staat Dirk op, hij zal me rondleiden door de wijk. Hij blijkt een groot aantal van de bewoners te kennen en belt lukraak bij wat huizen aan met de vraag of we mogen binnen kijken. Ik krijg in de twee uren die volgen zes verschillende interieurs te zien en praat met alle bijbehorende bewoners.

Zo spreek ik Hans en Hanneke, een stel dat al sinds de oplevering in 1993 in de wijk woont. Ze herinneren zich dat in de beginjaren van het huis vooral gezinnen met kinderen de wijk betrokken. Kattenbroek was nog in aanbouw en de uitgestrekte zandvlaktes vormden een waar speelparadijs. Daarbinnen was de Gesloten stad extra bijzonder, dankzij de ingewikkelde structuur bood de wijk de ideale aanleiding om eindeloos verstoppertje te spelen.

Gedurende de tijd veranderde de uitstraling van de buurt. Verschillende bewoners begonnen met schuttingen ruimtes tussen de huizen af te bakenen. Bewoner Philip kan me kleurrijk vertellen hoe hij ooit de gemeente heeft moeten inschakelen om het open karakter van de ruimte tussen de huizen veilig te stellen. De metershoge schutting die een buurman had neergezet, moest uiteindelijk worden verlaagd.

  

Open en gesloten

Deze tegenstelling tussen openheid en privacy blijkt een interessant thema in ‘de Gesloten stad’. Omdat alle huizen zo dicht tegen elkaar zijn gebouwd, kijken bewoners direct bij elkaar binnen, zien ze wat in elkaars tuintjes afspeelt, is er een stuk minder privacy. De wijk heeft daarmee iets van de dichtheid van Amsterdamse wijken als de Pijp en de Jordaan, waar Blom als Jordanees welbekend mee was. En, zoals Philip opmerkt “Je moet de voordelen van zo’n open structuur kunnen waarderen voordat je in de wijk komt wonen”. Je krijgt dus niet alleen een huis, maar ook 32 buren…

Hoe beklemmend dit voor een buitenstaander ook kan klinken, als ik zo wordt rondgeleid en achtereenvolgens de deuren van zes buurtbewoners opengaan, wordt duidelijk hoe prettig het is als je de buren kent en je overal zomaar welkom bent. Iedereen laat zonder reserve het hele huis zien. Grappig hoe ooit min of meer dezelfde huizen gedurende de tijd aan steeds nieuwe individuele woonwensen zijn aangepast.

Het moge duidelijk zijn: ik héb me laten overtuigen. In vergelijking met de Kasbah heeft de Gesloten stad een veel geleidelijker overgang van openbaar naar privé. En de plaatsing van de woonkamer langszij de rest van het huis vergroot de ruimtelijke werking binnen en koppelt alle huizen fysiek met elkaar. Het vormde de basis voor een hechte sociale structuur.

Het feest van het 20-jarig bestaan van de Gesloten stad, voor alle huidige en voormalige bewoners is al in voorbereiding. De wijk zal in een augustusweek van dit jaar één grote woonkamer worden, daarmee is de community voltooid.