Moderne ruïne / Expo paviljoen 2000, Hannover

Voor de liefhebbers die deze zomer weer naar uithoeken van de wereld willen afreizen om moderne architectuur of  vervallen ruïnes te bekijken, is er een goedkoper alternatief. In Hannover, slechts twee uur rijden van de Nederlandse grens, vind je beide in één. Op dit zomers uitje van deze weblog staat een moderne ruïne centraal: het Nederlandse paviljoen van Expo 2000 van architectenbureau MVRDV.

 

‘Holland schept ruimte’

Het is een aanrader om voor vertrek het boekje ‘Holland schept ruimte’ aan te schaffen -voor een paar euro verkrijgbaar bij de Slegte- en het onderweg naar Hannover eens door te bladeren. In dit boek wordt het concept van het paviljoen uitgelegd, geïllustreerd met computervisualisaties en diagrammen.

Het is een duidelijk verhaal: om ons land zo goed mogelijk te representeren bij buurland en belangrijke handelspartner Duitsland wordt Nederland voorgesteld als een welvarend, dichtbevolkt en democratisch land dat altijd creatief heeft moeten omgaan met de ruimte. Het paviljoen, bestaande uit gestapelde landschappen, representeert de veelzijdigheid van het Nederlandse landschap, maar is óók een nieuwe manier van slim ruimtegebruik. Folkloristische kitsch en ruimtelijke inventiviteit gaan samen in een weergaloze architectonische structuur.

Dat Nederland zich geen beter visitekaartje kon wensen, wordt duidelijk uit de bezoekersaantallen tijdens de Expo. Maar liefst 2,4 miljoen bezoekers  maakten de toer langs de acht gestapelde landschappen, waarmee het tot de drie meest bezochte paviljoens van de verder wat fletse Expo behoorde.

 

Na de expo

Je kan je afvragen hoe representatief het beeld is dat bezoekers al wandelend door het paviljoen kregen: Nederland is toch meer dan tulpenvelden, duinen, dijken, bloemkwekerijen en  een bos op de derde etage. Daarom is het óók interessant om te beschouwen wat zich ná de expo rond het paviljoen afspeelde. Bij gebrek aan investeerders werd het gebouw niet voor de helft ontmanteld en voor de andere helft herbestemd, zoals bij aanvang van de expo was bedacht. In plaats daarvan verdween het gebouw achter hoge hekken, wachtend op een definitieve bestemming. En toen brak misschien wel de meest interessante fase aan in het prille leven van het paviljoen…

Ten eerste nam de échte natuur zijn intrek in het gebouw. Vogeltjes bouwden nesten tussen de plafonds en op de bosverdieping bleken planten en dieren ook na ontmanteling van de irrigatiesystemen te kunnen overleven.

Daarnaast trok het paviljoen nog steeds bezoekers: graffiti kunstenaars bedekten het betonnen duinlandschap onder een laag verf, junks bivakkeerden op hoger gelegen verdiepingen en het bos- en daklandschap  bood de ideale omgeving voor feestjes rond het kampvuur.

Terwijl de omringende expo site langzaamaan veranderde in een formeel bedrijventerrein langs de snelweg, werd het Nederlands paviljoen toonbeeld van alles waar planners van gruwelen: een verzamelplaats van onkruid en ongedierte, een plek waar mensen die zich ongevraagd ophouden en bij voorkeur doen wat bij wet verboden is. Dit alles gadegeslagen door een almaar aanzwellende stroom architectuurtoeristen, die de inmiddels iconische structuur van dichtbij willen bekijken.

 

Bezoek

Staande voor het paviljoen is het duidelijk waarom het toen en nu zo’n relevatie was. Waar expo architectuur doorgaans niet meer is dan een gedecoreerde black box en verder niets met de tentoonstelling binnen te maken heeft, is dit in het Nederlands paviljoen op een unieke manier verweven. Gebouw en tentoonstelling zijn één, niet eerder vertoond.

En juist de eenheid van gebouw en tentoonstelling zorgde na de expo voor problemen. Wat te doen met al die glooiend, betonnen duinen op de begane grond? Wat past er tussen de potten die door de vloer van de bosverdieping doorsteken? Het vroeg om een dosis creativiteit die vooralsnog door geen ontwikkelaar kon worden opgebracht. Het succes tijdens de expo is daarmee omgekeerd evenredig aan de onmogelijkheid om het naderhand te herbestemmen.

Maar al zwervend tussen de duinen met graffiti, de filmzaal met wietzakjes en de resten van kampvuur op het dak, dringt het besef dat óók dit informele gebruik een vorm van herbestemming is. Weet wat voor een plannen rond het kampvuur zijn gesmeed, tot waar de graffiti artist zich heeft ontwikkeld, hoeveel vogeltjes tussen de plafondplaten zijn uitgebroed. Ook daaraan heeft het Nederlands paviljoen maar mooi de voedingsbodem voor gegeven…

  

Misschien is daarom juist het leven ná de expo wel typerend voor het Nederland van 2000. Het WTC stond nog overeind, Pim Fortuyn had het paradigma (?) van de multiculturele samenleving nog niet doorgebroken en er was nog geen vertrouwenscrisis met overheid en bancaire sector. Nederland stond voor vergaande tolerantie, speelse vrijzinnigheid, en een do it yourself creativiteit, precies zoals het paviljoen na sluiting van de expo werd gebruikt.

Laten we hopen dat het toonbeeld van dit ruimtelijk inventieve en folkloristische, maar ook informele en creatieve Nederland nog maar lang in de huidige staat mag blijven bestaan. Maar ga snel kijken, want voor je het weet slaat ook in Duitsland de opruimzucht toe.