Inspireert Louis Le Roy tot werkelijk ‘groene’ architectuur?

Het is een elementaire vraag die elke ruimtelijk ontwerper of planner –van het landschap tot een enkel woonhuis- zich dient te stellen: voor wie of voor wat ontwerp ik nu eigenlijk? Degene die de directe opdracht geeft en betaalt voor het ontwerp, is vaak niet de uiteindelijke gebruiker. Daarnaast heeft een ontwerp óók betekenis voor mensen die geen gebruiker zijn: een gebouw manifesteert zich in de stad, het drukt een visie uit en beïnvloedt indirect de hele samenleving. Architectuur en planning zijn aldus disciplines met invloed op de gehele maatschappij. Kunstenaar Louis Le Roy (1924-2012), ging in zijn boek ‘Natuur uitschakelen, natuur inschakelen’ en project Ecokathedraal in het Friese Mildam nog veel verder: elke steen die hij legde relateerde hij aan de mens, maatschappij en vooral de natuur. Deze week maken we een uitstapje naar de kunst voor een lesje omgevingsbewustzijn, én een training in werkelijk ‘groen’ ontwerpen.

Natuur uitschakelen, natuur inschakelen

Louis Le Roy had radicale gedachten over de omgang met natuur. In zijn boek Natuur uitschakelen, natuur inschakelen beschouwde hij de resultaten van menselijke planning in de stad en op het platteland vanuit het gezichtpunt van het ecosysteem. Wat is het effect van al die straten, pleinen en stenen gevels op het ecologische systeem? Is het goed voor de natuur dat het platteland bestaat uit akkers met per perceel een monocultuur van één gewas? Leidt dit niet tot een verarming, ja zelfs verwoesting van het ecologische systeem?

-Le Roy trok de conclusie dat door de focus op menselijke behoeften het ecologische systeem in onbalans is. Het Nederlandse landschap is tot op de vierkante centimeter gepland en gecontroleerd. Zelfs natuurparken worden met regelmatig onderhoud in toom gehouden. Door de totale controle door de mens heeft het natuurlijke systeem simpelweg de tijd en de ruimte niet om zich te ontwikkelen.

Pas als het systeem dat wel krijgt, treedt beterschap in. Niet dat de mens zich helemaal moet terugtrekken, integendeel. Juist in het samengaan van menselijke arbeid en vrije natuurontwikkeling ontstaat een ongekende vormenrijkdom. Tussen het door mensen gestapelde bouwwerk schieten bloemen op, het wordt gedurende de tijd langzaamaan overwoekerd, muizen wonen tussen de kieren. Mens én natuur werken zodoende samen toe naar een climax: een veelheid van vormen, een ongekende soortenrijkdom.

Wilde tuinen

In een paar openbare groenprojecten bracht Le Roy zijn inzichten in de praktijk. De 1 km lange en 13 meter brede tussenberm van de Kennedylaan en Europalaan in Heerenveen werd in de jaren ’70 door Le Roy en bewoners ingericht met los gestapelde stenen, paadjes en lukraak rondgestrooide bloemzaden, vervolgens kreeg de natuur de vrijheid om het werk af te maken. Anno 2013 is de strook een massieve wildernis in een verder keurig aangeharkte wijk.

Ook in de Groningse wijk Lewenborg ging Le Roy met de bewoners aan de slag. Ook hier werd intuïtief gestapeld met stenen en is vrijelijk geplant en gezaaid. Wederom met een wildernis als resultaat, zij het dat bewoners hier gedurende de tijd bleven doorbouwen en er een betere balans is tussen menselijke arbeid en natuurontwikkeling.

 

Ecokathedraal

Het dichtste bij Le Roy’s ideaal komt zijn natuurproject in het plaatsje Mildam. Op een stuk weiland van vier hectare liet hij de gemeente het puin van de afgebroken gevangenis storten en begon dit te stapelen tot muurtjes, wallen en blokken van gestapeld baksteen. Nadat hij een eerste deel had gerealiseerd,  liet hij het aan de natuur en richtte zich op een volgend stuk . Zodoende namen dieren en planten bezit van zijn structuren, tot grote vreugde van de maker. Hij bestudeerde de natuurontwikkeling en verwerkte zijn ervaringen in de ontwikkeling van nieuwe structuren. Zo maakte hij bijvoorbeeld taps toelopende stapelingen van stenen, omdat hij had ontdekt dat daarmee het regenwater diep kon infiltreren in het volume en dit een voedingsbodem werd voor mossen en andere kleine planten. Daarmee, en met andere toepassingen, ontstond werkelijk wisselwerking tussen mens en natuur.

Le Roy noemde zijn project de Ecokathedraal: een gesammtkunstwerk dat is ontstaan in een zeer langdurig samenwerkingsverband van mensen, planten en dieren en dat tot een climax leidt van cultuur en natuur. Volgens Le Roy zijn overal Ecokathedralen te realiseren. De vrije, creatieve energie van mensen kan worden aangewend om samen iets moois te bouwen, het over te geven aan de natuur, weer verder te bouwen, over te geven enzovoorts. Het is vooral belangrijk om er de tijd voor te nemen, natuur ontwikkelt nu eenmaal erg langzaam. Vandaar dat het de Ecokathedraal in principe geen realisatiedatum heeft. Het project gaat zo lang door als men de natuur zijn gang laat gaan.

 

Uitdaging

In een tijd dat ‘groen’ het modewoord is in architectuur, is het interessant om het radicale werk van Le Roy af te zetten tegen de wijze waarop architecten in overeenstemming met de natuur proberen te ontwerpen. Binnen de bouwpraktijk wordt veel aandacht besteed aan milieuaspecten, alleen spitst de aandacht zich toe op het terugdringen van het energiegebruik en het toepassen van herbruikbare materialen met lage productielast. De wijze waarop gebouwen hun lokale milieu beïnvloeden –laat staan bevorderen- wordt nauwelijks meegenomen in het ontwerpproces. Dat is jammer, want te midden van de globale problemen die worden uitgetekend, staat óók het plaatselijke ecologische systeem onder druk.

Kan een gebouw een plek bieden aan zowel mensen als planten en dieren? –Daarmee een actieve bijdrage leverend aan de plaatselijke soortenrijkdom en een rijker ecologisch systeem? Het is tijd dat de architect opstaat die de ideeën achter Le Roy’s ecokathedraal opneemt in een bruikbaar gebouwontwerp en de nieuwe standaard zet voor maatschappelijk én ecologisch bewust ontwerpen. Wie durft?