Column in blad ‘Stedenbouw & Architectuur’ waarin ik betoog dat indien de architectenbranche zijn relevantie wil terugwinnen architecten opnieuw een onderzoekende, ondernemende rol moeten aannemen.
Half september is het vijf jaar geleden dat met de val van Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers de economische crisis losbarstte. Zo ook in de architectenbranche, waar sinds najaar 2008 omzet en personeelsaantallen ruim zijn gehalveerd, architectenbureaus failliet gingen en de jongste generatie architecten werkloos is of de branche heeft verlaten. We zijn aan het overleven.
Omdat de directe oorzaak van de crisis buiten de architectenpraktijk ligt, is het verleidelijk om af te wachten tot de wereld zich herstelt en de aloude praktijk te hervatten. Het is immers de financiële wereld waar de crisis ontstond, het zijn de banken die niet meer durven te lenen, het is de overheid die bezuinigde. Als alles weer gaat lopen, kunnen we op dezelfde voet verder.
Deze houding doet geen recht aan de praktijk van vóór de crisis en ook voor de toekomst biedt ze weinig goeds. Want hoe was het vóór 2008? De schier eindeloze bron van kapitaal en de honger naar rendement heeft ontwikkelaars, gemeenten, architecten en bouwers verleid tot een overproductie waarbij het directe nut voor de eindgebruiker compleet uit zicht was. Omdat de gebruiker toch wel afnam, werden diens eisen steeds minder relevant. Dit leidde tot een middelmatige brij standaardkantoren, anonieme bedrijfshallen en wijken vol standaardwoningen. Architectuur van desinteresse waar je eigenlijk geen architect voor nodig hebt. Wil de branche niet alle relevantie verliezen, moet het anders dan voorheen. Maar hoe?
De huidige tijd geeft ons gelukkig de handvatten. Vanwege het overaanbod van kantoorgebouwen, woningen, bedrijfshallen, popcentra, theaters, sportfaciliteiten enzovoorts, heeft de eindgebruiker op zo goed als élke deelmarkt inmiddels het nodige te kiezen. De markt is veranderd van aanbodgericht naar vraaggestuurd met kritische gebruikers en specifieke wensen. Architecten moeten gebouwen ontwerpen die slim zijn, duurzaam, toegesneden op de specifieke eisen van de doelgroep, kortom: relevant.
Dit vraagt geen afwachtende houding, maar een terugkeer naar de onderzoekende, ondernemende rol van ooit. Denk aan de initiërende, ontwikkelende rol die wederopbouwarchitect Hugh Maaskant vervulde bij de realisatie van het Groothandelsgebouw. Proactief op zoek naar de vraag van de tijd en al ontwerpend een oplossing formulerend. Ook nu zijn er de nodige vragen. Hoe de zorgbehoevenden te huisvesten? Wat te doen met al die leegstaande kantoren? Hoe brengen we verschillende bevolkingsgroepen dichter bij elkaar? Met deze onderzoekende, ondernemende houding zullen de grote marktvolumes misschien niet meteen terugkeren, maar relevantie en bezieling des te meer. En dat is van belang, willen we als branche niet simpelweg overbodig raken.
Bakker, P (2013). Terug naar de onderzoekende en ondernemende architect. Stedenbouw & Architectuur, jaargang 30 (5), pp 58.
Pepijns Post 