Hoog Catharijne is het meest grootstedelijke complex van Nederland

In New York ervaar je échte stedelijkheid: grootschaligheid, diversiteit en een dynamiek die je in Nederland niet gemakkelijk vindt. Koolhaas noemde het in ‘Delirious New York’ een ‘culture of congestion’. Een letterlijke ophoping van elkaar aanjagende activiteit. Toch is in Nederland wel degelijk geprobeerd om naar Amerikaans voorbeeld –of zelfs met Amerikaanse inbreng- projecten te realiseren die grootstedelijk leven aanwakkeren. Met wisselend succes.

Wie de meest stedelijke plek van New York wil beleven, moet eens tussen zes en zeven ’s avonds het gigantische Rockefeller Center aandoen. Dit op initiatief van belegger/ontwikkelaar John D Rockefeller tussen 1929 en 1940 gerealiseerde complex, bestaande uit 19 gebouwen met een vloeroppervlak van in totaal 89.000 m2, is wat je noemt een ophoping van activiteit.

  

De beste aankomst is per subway. Wanneer je uitstapt op de tot de draad versleten halte heb je nog niet half het idee hoeveel torens, traverses, winkels en restaurants zich boven je bevinden. Maar twee hoeken en een bedelende zwerver verder begint het uitgebreide netwerk van ondergrondse tunnels en winkelplazas met vloeren van marmer en deurknoppen van glimmend chroom.

Een stroom van rap marcherende werknemers voert je mee. Langs kaartenwinkeltjes, nagelstudios en lunchtenten waar gerechten uit alle windstreken en oceanen klaar liggen voor directe consumptie. Aan deze passages liggen ook de lobby’s van de kantoortorens boven je. De ene nog weelderiger gedecoreerd dan de andere. Sunken plazas zorgen op enkele plaatsen voor daglicht.  Op één ervan wordt in de winter geschaatst, aan een ander ligt een gigantische fitness studio. Bij de lift naar observatiedek ‘top of the rock’ staan toeristen te dringen. Of ze bezoeken de Radio City Music Hall, thuishaven van ‘the Rockettes’, een gigantisch theater met 6000 zitplaatsen. Capaciteit genoeg.

 

Het Rockefeller Center speelt een prominente rol in Rem Koolhaas’ ‘Delirious New York’. Deze studie uit 1978 (door Koolhaas zelf een retro-active manifesto genoemd), is een lofzang op de aan New York ten grondslag liggende ‘culture of congestion’. Een cultuur dus waarbij de ophoping van verschillende activiteiten leidt tot wederzijdse beïnvloeding en voortstuwing. Hoe meer een stad of een structuur dit kan faciliteren, hoe sterker. Het Rockefeller Center is volgens Koolhaas het sluitstuk van een decennialange ontwikkeling van Manhattism. In zijn schaal, diversiteit, neutraliteit en tegelijk dramatiek is het Rockefeller Center ongeëvenaard.

Een Nederlands ‘Rockefeller center’?

Bestaat er in Nederland een aan het Rockefeller gelijke stedelijke structuur? Even groot, divers, druk en verbonden? Een echte ‘stad in een stad’? Qua grootte denk je als eerste aan Koolhaas’ eigen megastructuur ‘De Rotterdam’ aan de Wilhelminapier in Rotterdam. Inderdaad huisvest dit qua vloeroppervlak grootste gebouw van Nederland een diversiteit aan functies: wonen, kantoren en recreatie (een hotel).

 

Alleen ontbreekt de directe integratie van al die activiteit. Het blijven door allerlei restricties en cosmetische overwegingen toch drie afzonderlijke gebouwen met eigen lobby’s en toevallig dezelfde gevel. Op het dak mist een observatiedek dat er toch echt had moeten zijn. Er is geen directe koppeling met het OV, wie het naastgelegen metrostation wil bereiken moet eerst door de wind en regen. Wat niet ontbreekt is een gigantische parkeergarage waarvandaan je direct de rest van het gebouw kunt bereiken, maar hoe grootstedelijk is dat nog anno 2015?

 

Nee, voor Rotterdams meest metropolitaine project moet je elders zijn in de stad. Naast het station staat al zestig jaar het Groothandelsgebouw van wederopbouw architect Hugh Maaskant. Dit naar Amerikaans voorbeeld ontworpen verzamelgebouw, óók ooit het grootste gebouw van Nederland, werd direct na de Tweede Wereldoorlog gebouwd om zo veel mogelijk activiteit te huisvesten.

  

Oorspronkelijk bevond zich in het gebouw een mix van kantoren, winkels, eetgelegenheden, een bioscoop, vergadercomplex en dus groothandels. Een verhoogde expeditiestraat dwars door de binnenhoven van het gebouw verdubbelde de laadruimte, waardoor het op verschillende niveaus moet hebben gekrioeld van activiteit. Op het dak was (en is) een groene verblijfsruimte en in filmzaal ‘Kriterion’ werden avond aan avond films vertoond. Het meest spectaculaire van een avondje film was het moment dat na de voorstelling het projectiescherm wegklapte en het panorama over de in aanbouw zijnde stad verscheen. Zo werd ook de stad een attractie. Heel erg in de geest van ‘Delirous New York’.

  

Gedurende de tijd zijn de groothandels verdwenen en heeft ook het Groothandelsgebouw te lijden onder kantorenleegstand. En bij het plannen van het nieuwe station zijn de ontwerpers vergeten om het Groothandelsgebouw direct aan te sluiten op de ondergrondse transferruimte van station en metro. Dat is een gemiste kans.

De grootstedelijkheid van Hoog Catharijne

Dus moet voor het meest metropolitaine project van Nederland de trein worden genomen naar Utrecht. Het summum van stedelijkheid is namelijk Hoog Catharijne in Utrecht. Dit in de jaren ’60 aangelegde complex met verhoogd winkelcentrum, kantoor- en woontorens, beursgebouw, musicaltheater, bioscoop en treinstation is het meest grootschalige, diverse en daarom meest spannende gebouw van het land. Hier krioelt het écht van de activiteit.

Er zijn verrassend veel vergelijkingen tussen Hoog Catharijne en het Rockefeller Center. De diversiteit aan functies, de grote schaal van het aaneengesloten voetgangersgebied, dat zich op een eigen niveau uitstrekt onder of boven de stad, de directe koppeling met het OV en de vele voorzieningen die aanwezig zijn omdat het nu eenmaal een plek is waar mensen zich verzamelen. De notie dat je van ’s ochtends vroeg tot ’s avonds laat kunt rondzwerven door deze steden-in-steden zonder naar buiten te hoeven. Je kunt er ontbijten, fitnessen, musicals bezoeken, winkelen, dineren, wonen, (flex) werken. Het is natuurlijk de vraag of iemand het ooit doet, maar het kán.

Hoe succesvol Hoog Catherijne ook is, het wordt al decennialang verguisd vanwege de grote schaal, de slechte aansluiting op de omringende stad en de gedateerde vormgeving. In dat opzicht is de kracht (en ongeëvenaardheid) van het Rockefeller dat het de planners en architecten is gelukt om een succesvol ondergronds centrum te maken. Dat staat niet zo in de weg.

Maar een grootschalige makeover, ontworpen door het Amerikaanse Altoon + Porter architects, moet veel van de klachten wegnemen. Het winkelcentrum wordt bekleed met historische geveltjes en op de plek waar ooit de auto’s voorbij scheurden wordt de Catharijnesingel weer uitgegraven.

Op een bepaalde manier is het jammer dat zo’n slimme stedelijke machine wordt verstopt achter neotraditionele geveltjes. Mag een grootstedelijk centrum niet gewoon zo modern ogen als het is? Maar het illusoire, cosmetische karakter van deze ingrepen maakt het Hoog Catharijne misschien wel Amerikaanser dan ooit. New York meets Las Vegas.